صِحاح
 یا
 صِحاحِ سِـتّـة.
 نام شش کتاب حدیث اهل سنّت و جماعت
 که فقها و اصحاب حدیث بر آن اعتماد دارند
 و ارکان اساسی علم حدیث است
 و آن شش عبارت است از :
  یکم - الجامع الصّحیح
 تألیف محمّد بن اسماعیل بخاریّ (متوفی٢٥٦ ه.ق)
  بخاری
  محمد بن اسماعیل بن
  ابراهیم بن مغیرة بن
  احنف
  جعفی
  حافظ
  مکنی به ابوعبدالله
  و مشهور به امام بخاری ،
  وی از محدثان متقدم بود
  به خراسان
  و جبال
  و عراق
  و مصر
  و حجاز
  و سوریه مسافرت کرد.
  کتاب «جامع صحیح» را
  که به «صحیح بخاری» معروف و
  یکی از صحاح ستۀ اهل سنت و جماعت می باشد
  در ظرف شانزده سال تألیف کرد.
  از تألیفات اوست :
  الادب المفرد ،
  الاسماء والکنی ،
  تاریخ اوسط ،
  تاریخ صغیر ،
  تاریخ کبیر ،
  ثلاثیات بخاری ،
  جامع صحیح ،
  خلق افعال العباد ،
  السنن .
  بخاری در شب پنجشنبه عید فطر
  از سال ٢٥٣ یا ٢٥٦ ه.ق 
  در دیه فرهنگ
  در دَه فرسخی سمرقند درگذشته
  و در همانجا مدفون است .

 
 
 دوم - صحیح
 تألیف ابوالحسن مسلم بن حجّاج نیشابوری (متوفی٢٦١)،
  مسلم بن الحجاج بن
  مسلم
  القشیری
  نیشابوری
  (ولادت ٢٠٤ ه.ق و وفات ٢٦١ ه.ق).
  مکنی به ابوالحسین
  و ملقب به امام الحافظ .
  از مردم خراسان
  و از محدثین بزرگ قرن سوم هجری است .
  مولدش به نیشابور بود
  و زندگیش در
  حجاز و
  مصر و
  شام و
  عراق گذشت .
  وی را تألیفاتی است که اشهر آنها
  کتاب «صحیح » می باشد
  که به «صحیح مسلم » شهرت دارد
  و یکی از کتاب های معتبر در حدیث ،
  و از «صِحاح ستّه » است .
  مسلم در طول ٢٥ سال
  بالغ بر١٢٠٠٠ حدیث
  در این کتاب جمع کرده است .
  کتب ذیل از جمله تألیفات اوست :
  المسند الکبیر ،
  الجامع ،
  الاسماء و الکنی ،
  الافراد و الوحدان ،
  الاقران ،
  مشایخ الثوری ،
  تسمیة شیوخ مالک و سفیان و شعبة ،
  کتاب المخضرمین ،
  کتاب اولاد الصحابه ،
  أوهام المحدثین ،
  الطبقات ،
  افراد الشامیین ،
  التمییز و العلل .
  ابوالحسین
  مسلم بن الحجاج بن
  مسلم بن ورد بن
  کوشاد
  القشیری .
  در تصحیح المصابیح مسطور است که
  ولادتش در سنۀ اربع و مائتین روی نمود
  و او در خراسان
  از یحیی بن یحیی
  و اسحاق بن راهویه
  استماع حدیث کرد
  و در ری
  از محمد بن مهران الجمال
  و در عراق
  از احمد بن حنبل
  و در حجاز
  از سعید بن منصور
  و در مصر
  از عمرو بن شوار ،
  و به چهار واسطه از نبی (ص) روایت حدیث کند.
  وفاتش درشب یکشنبه
  بیست وپنجم رجب
  سال ٢٦١ ه.ق
  در نیشابور اتفاق افتاد
  و هم در آن شهر مدفون گشت .
  در تاریخ امام یافعی مذکور است که
  مسلم صحیح خود را
  از٣٠٠ هزار حدیث مسموعه تصنیف نمود
  و میان علماء اهل سنت
  در باب تفضیل صحیح بخاری و صحیح مسلم
  اختلاف است و مشهور است که
  کتاب بخاری أفقه
  و کتاب مسلم أحسن سیاق را در روایات دارد.

 
 
 سوم - سنن
 تألیف ابن ماجة (متوفی٢٧٣)،
  ابن ماجه
  ابوعبدالله
  محمد بن یزید ماجۀ قزوینی
  ربعی بالولاء .
  از کبار ائمۀ محدثین ،
  صاحب یکی از صِحاح ستّة
  و آن کتاب به نام «سنن ابن ماجه» معروف است .
  مولد او به سال ٢٠٩ ه.ق
  در قزوین .
  او بغداد و
  بصره و
  کوفه و
  شام و
  مکه و
  مصر و
  ری را سیاحت کرد
  و از مشاهیر محدثین عصر حدیث شنود .
  وی را در تفسیر و تاریخ یدی طولی بود
  و علاوه بر سنن ،
  او را تفسیری است
  و نیز کتابی در تاریخ در نهایت نفاست
  و نیز تاریخ قزوین .
  وفات او در سال ٢٧٣ بوده است .

 
 
 چارم - جامع
 تألیف تَرمَذی (متوفی٢٧٩)
  ترمذی
  محمد بن عیسی بن
  سورة بن موسی بن
  ضحاک
  سلمی
  ضریر
  بوغی
  ترمذی ،
  حافظ مشهور ،
  مکنی به ابی عیسی .
  یکی از امامانی است که
  در علم حدیث به آنان اقتدا کنند .
  کتاب جامع و علل را در نهایت اتقان تصنیف کرد
  چنانکه بدو مثل زنند .
  وی شاگرد «بخاری» است
  و نزد بعضی از شیوخ او نیز تلمذ کرد .
  در سیزدهم رجب سال ٢٧٩ ه.ق
  به ترمذ درگذشت .
  سمعانی گوید
  مرگ او در قریۀ بوغ بود
  بسال ٢٧٥ ه.ق 
  نام او را در الانساب ذیل نسبت بوغی آورده است .
  اوراست
  جامع صحیح یا جامع ترمذی 
  شمائل النبویة و الخصال المصطفویه .

 
 
 پنجم - سنن
 تألیف ابی داود (متوفی٢٧٥)،
  ابوداود سجستانی .
  سلیمان بن اشعث بن
  اسحاق بن بشیر بن
  شداد بن عمرو بن
  عمران
  السجستانی
  الازدی بالولاء .
  اصل او از سیستان
  و مولد او به سال ٢٠٢ ه.ق بود .
  وی در اوان صِبا به نیشابور بود
  و با فرزندان اسحاق بن راهویه
  به یک دبستان سبق میخواند
  و آنگاه که هنوز سنین عمر او به ده نرسیده بود
  نزد محمد بن اسلم طوسی
  استملاء احادیث میکرد.
  سپس به بصره شد و بدانجا اقامت گزید
  و چند کرّت به بغداد سفر کرد
  و از روات حرمین عراق
  و خراسان
  و شام
  و مصر
  و بصره
  و جزیرۀ ابن عمر
  از جمله احمد بن حنبل
  و احمد بن صالح
  و مسلم بن ابراهیم
  و احمد بن عبید
  و سلیمان بن حرب
  وعدۀ بیشمار دیگر اخذ روایت کرد.
  و احمد حنبل از او روایت حدیث کرد
  و ابوالفرج بن جوزی گوید
  او در نقل حدیث و علل آن
  از اکابر ائمۀ محدثین و علماء آنان است
  و مانند کتاب «سنن» او
  یکی از صحاح ستۀ اهل سنت و جماعت تصنیفی نیامد.
  او این کتاب را بر احمد بن حنبل عرضه کرد
  و وی را پسند افتاد و تحسین کرد .
  یافعی گوید
  کان ابوداود رأساً فی الحدیث
  و رأساً فی الفقه
  ذا جلالة و حرمة و صلاح و ورع .
  و ابراهیم حربی گوید
  حدیث در کف ابوداود
  چون آهن در دست داود نبی نرم شد
  و او با علم خویش ورع و تقوی را جمع کرد.
  و ابن خلّکان گوید :
  احد حُفّاظ الحدیث
  و علمه و علله و
  کان فی الدرجة العالیة من النسک و الصلاح .
  و شیخ ابواسحاق شیرازی
  در طبقات الفقهاء
  او را از اصحاب امام حنبل شمرده است .
  و ابوبکر بن راشد
  در تصحیح المصابیح
  از ابوداود حکایت کند که می گفت :
  از پیامبر پانصد هزار حدیث نوشتم
  و چهار هزار و هشتصد حدیث
  از آن عدۀ کثیره برگزیدم
  و آن کتاب سنن است ،
  مرکّب از
  اخبار صحاح
  و شبه صحاح
  و نزدیک به صحاح
  و تنها چهار حدیث از آن دین مرد را بسنده باشد.
  یکی از آن چهار
  قول رسول صلوات الله علیه است که فرمود :
  الاعمال بالنیات 
  یعنی در عمل ، کار، دل و قصد و آهنگ راست .
  و دیگر فرمود :
  مِن حسن ایمان المرء ترکه ما لایعنیه 
  یعنی از نشانه های نیکوئی ایمان آن است که
  از هرچه نه بکار تست دست برداری .
  و دیگر فرموده :
  لا یکون المؤمن مؤمناً حتی یرضی لأخیه
  ما یرضاه لنفسه 
  یعنی مؤمن مؤمن نبود
  تا آنگاه که
  برای دیگران آن پسندد که خود را پسندد .
  و دیگر فرمود :
  الحلال بیّن
  و الحرام بیّن
  و بَینَ ذلک امور مشتبهات
  فمن ترک الشبهات
  نجی من المحرمات
  و
  من اخذ بالشبهات
  ارتکب المحرمات
  فهلک من حیث لا یعلم 
  یعنی روا و حلال پیدا
  و
  ناروا و حرام پیداست
  و میان این دو اموریست که
  حکم آن روشن نیست و مشتبه است ،
  هرکه ازاین امور پرهیز جست
  از نارواها و محرّم ها ایمن ماند
  و آنکه بدانان یازید
  در ناروائیها و حرامها افتاد
  و از آنسوی که ندانست خود را بورطۀ هلاک افکند .
  ابوبکر گوید که
  ابوداود میـگفت شهوت خفیه یعنی
  آز نهان و راز حب و دوستی ریاست است .
  وقتی در مجلس استملاء
  دوستی از او اجازت خواست
  تا با محبرۀ وی چیزی نویسد
  ابوداود گفت :
  من شرّع فی مال اخیه بالاستیذان
  فقد استوجب بالحشمة الحرمان .
  و در ترجمۀ او آمده است که
  سهل بن عبدالله تستری زاهد مشهور
  که صاحب مقامات و کرامات بود
  به زیارت ابوداود شد .
  او را گفتند این سهل است که
  به زیارت تو آمده است
  ابوداود برپای خاست
  و او را اکرام داد و بنشاند .
  سهل گفت
  مرا بتو حاجتی است ،
  گفت
  آن چیست بگوی با امکان ، آن حاجت برآرم ،
  ابوداود بگفت .
  سهل گفت
  خواهم اجازت دهی تا بر آن زبان
  که با وی از رسول صلی الله علیه وآله
  حدیث کرده ای بوسه دهم
  داود زبان بیرون کرد
  و عبدالله زبان وی ببوسید .
  و باز گویند که
  او در روش و
  هیئت و منظر و شمائل
  به رسول علیه السلام ماننده بود،
  بدین سیاق :
  عن ابراهیم عن علقمه قال
  کان عبدالله یشبه بالنبی صلی الله علیه و سلم
  فی هدبه و دلّه
  و کان علقمه یشبه به عبدالله
  و قال جریر بن عبدالحمید
  کان ابراهیم یشبه بعلقمه
  و کان منصور یشبه بابراهیم
  و قال غیر جریر
  کان سفیان یشبه بمنصور
  و قال عمران بن احمد
  و قال ابوعلی القوهستانی
  کان وکیع یشبه بسفیان
  و کان احمد بن حنبل یشبه بوکیع
  و کان ابوداود یشبه باحمد بن حنبل رضی الله عنهم .
  ابوداود به سال ٢٧٥ ه.ق
  به بصره درگذشت
  و عبدالله بن عبدالواحد هاشمی بر وی نماز کرد .
  حاجی خلیفه
  علاوه بر «سنن»
  دو کتاب یکی به نام
  ناسخ القرآن و منسوخه
  و دیگری را بقولی ،
  دلائل النبوه
  به نام او آورده است .
  و ابن الندیم کتابی دیگر موسوم به
  کتاب اختلاف المصاحف
  از او نام برده
  و در قاهره کتابی به نام
  مراسیل
  منسوب بدو به طبع رسیده است .
  و سجستان که داود از آنجاست
  سجستان خراسان ولایت معروف است
  که بفارسی سیستان نامند
  و یاقوت
  در معجم البلدان
  گوید که
  ابوالفضل محمد بن طاهر مقدسی گفت
  که از محمد بن نصر شنیدم که
  نسبت ابوداود بسجستان یا
  سجستانه قریه ای از بصره است .
  و این گفته استوار نیست
  چه گذشته از اینکه قاطبۀ حُفّاظ و ضابطین
  برخلاف محمد بن نصر گفته اند ،
  هم سبق بودن داود با اولاد اسحاق بن راهویه
  به نیشابور
  و حدیث شنیدن وی در صغر سن
  از محمد بن اسلم طوسی
  دو گواه دیگر بر صدق روایت مشهور است .
  و نسبت ازدی در نام ابوداود بالولاء است .

 
 
 و ششم - سنن
 تألیف نِسائی (متوفی٣٠٣).
  نِسائی
  احمد بن علی بن شعیب ،
  معروف به شیخ الاسلام
  و مکنی به ابو عبدالرحمن .
  در نِسای خراسان
  به سال ٢٢٥ ه.ق تولد یافت
  و به مصر رفت
  و در آنجا مسکن گزید
  و از ائمۀ فقه و حدیث زمان خویشتن شد .
  در سفری به دمشق
  از او در مورد حضرت علی و معاویه سؤال کردند
  و وی علی را از معاویه برتر دانست ،
  متعصّبان از مسجد بیرونش افکندند
  و او را به رملة بردند .
  باری دیگر نیز به همین علت مضروبش کردند .
  سرانجام به تقاضای خویش به مکه رفت
  و در همانجا درگذشت به سال ٣٠٣ ه.ق
  او راست :
  خصائص امیرالمؤمنین علی
  و سنن النسائی یا
  المجتبی در حدیث و الضعفاء و المتروکین .