الإمام جعفر بن محمّد
بن عليّ بن الحسین بن عليّ (ع)
*******
الإمام السّادس
الأمین الصّادق
هو جعفر الصّادق
وارث الصّادقین
سلام الله علیه
*******
از همۀ خلائق داناتر و حلیم تر
و در حُدوثِ حوادث از همه کس صبرش بیشتر
و نزد بیحُرمتی جاهلان از جا نشدی
و با تمکین و وَقار با ایشان مُعامله [رفتار] فرمودی
و گاهی ردّ جهل جاهلان نمودی
و هر چه داشتی در راه خُدا دادی و إنفاق فرمودی.
*******
ابنُ خَلَّکان [قرن هفتم ه.ق] گوید :
وی بر مذهب إمامیّة یکی از أئمّۀ إثناعشر است
از سادات أهل بیت بود
و به خاطر صدق گفتار به صادق ملقَّب گشت
فضلِ او مشهورتر از آن است که گفته آید
و او را گفتاری است در صنعت کیمیا و زجر و فال
شاگرد وی
أبو موسی جابر بن حیّان صوفی طرسوسی
کتابی در هزار ورق کرد
و رسائل جعفر را که پانصد بود ، در آن بیاورد
چون منصور [دومین خلیفۀ عبّاسی]
از مدینة قصد عراق کرد
عزم کرد که او را همراه خویش برد ،
وی خواست تا خلیفه او را معاف کند ،
نپذیرفت ،
سپس دستوری خواست که چند روز درنگ کند
و کارهای خود سامان دهد ،
منصور ابا کرد ،
صادق وی را گفت :
پدرم از پدر خویش از جدّ خود رسول خدا حدیث کرد که
همانا روزی مرد در این جهان میماند
و اجل وی فرامیرسد ،
سپس با رحم خود پیوند کند و عمر او بیفزاید
منصور پرسید :
تو را به خدا سوگند این حدیث از پدرت شنیدی
و او از جدّ خود شنود؟
فرمود :
آری به خدا سوگند
منصور وی را از سفر معاف داشت
و رخصت داد که در مدینة بماند
و او را جایزه بخشید
و با او صله کرد
و گویند منصور کس فرستاد
تا جعفر صادق را حرکت دهند ،
از آن پیش که
محمّد بن عبدالله
[بن الحسن بن الحسن بن عليّ بن أبي طالب ،
ملقّب به « النّفس الزّکیّة »]
به قتل رسد
و چون به نجف رسید
وضو ساخت ،
سپس گفت :
اللّهمّ
بک أستفتح
و بک أستنجح
و بمحمّد صلّی الله علیه و آله أتوجّه
اللّهمّ
إنّي أدرأ بک في نحره
و أعوذ بک من شرّه
اللّهمّ
سهّل لي حزونته
و لیّن لي عریکته
و أعطني من الخیر ما أرجو
و اصرف عنّي من الشّرّ ما أخاف و أحذر .
و چون بر وی درآمد منصور به پا خاست
و او را إکرام کرد
و نیکی فرمود
و موی وی به دست خویش خوشبو ساخت
و او را به خانه بازگردانید
و خود ، او را برای کشتن حرکت داده بود
و وی را از محمّد بن عبدالله بپرسید ،
صادق گفت :
لئن أخرجوا لا یخرجون معهم
و لئن قوتلوا لا ینصرونهم
و لئن نصروهم لیولّنّ الأدبار
ثمّ لاینصرون منصور گفت :
کمتر از این قول نیز تو را کفایت است
و خدا را سجدۀ شکر گزارد
ولادت وی سال هشتادم هجرت ،
سنۀ «سیل الجُحاف » بود
و گویند روز سه شنبه
هشتم رمضان
پیش از طلوع فجر به سال ٨٣ ه.ق
متولّد گشت
و به شوّال سال ١٤٨ ه.ق
به مدینة درگذشت
و در بقیع نزد پدر و جدّ و عم ِّ جدّ خود مدفون گردید
فللّه دره من قبر ما أکرمه و أشرفه !
مادر وی أمّ فروة
دختر قاسم بن محمّد بن أبي بکر است.
کَشاجِم [قرن چارم ه.ق]
در کتاب « المَصایِد و المَطارِد » آرد که :
روزی صادق ، أبوحنیفه را پرسید :
چه گویی در مُحرِمی که رباعیۀ آهویی را بشکند ؟
گفت :
یا بن رسول الله حکم آن ندانم
صادق فرمود :
تو خود را زیرک دانی
و ندانی که آهو را رباعیه نیست
و آن همیشه ثنی است ؟
ذهبي [قرن هشتم ه.ق]
در « میزان الإعتدال » آرد :
وی یکی از ائمّۀ أعلام است
که شأنی بزرگ دارد و نیکوکار و صادق است .
و نَوَويّ [قرن هفتم ه.ق]
در « تهذیب الأسماء و اللّغات »
گوید :
از وی محمّد بن إسحاق و
یحیی أنصاري
و مالک
و سفیانان
و ابن جریح
و شعبه
و یحیی قطّان
و جز اینان روایت کنند
و بر امامت و جلالت و سیادت او متّفقند
عمرو بن أبي مِقدام گوید :
هر گاه به جعفر نگریستمی
دانستمی که وی از دودمان پیمبران است .
و شبلنجی [قرن چاردهم ه.ق]
در « نورالأبصار »
آرد که :
مناقب او بسیار و از شماره افزون است
و فهم کاتب هشیار در انواع آن حیران .
مؤلّف « حیوة الحیوان »
[دَمیريّ قرن نهم ه.ق]
از « أدب الکاتب »
ابنُ قُتَیبة [قرن سوم ه.ق]
آرد که :
کتاب جفر را امام صادق نوشت
و آنچه را مردم تا قیامت بدان محتاجند ،
اندر اوست .
و أبوالعَلاء مَعَرّي [قرن پنجم ه.ق]
بدین جفر اشارت کند :
لقد عجبوا لآل البیت لما
اتاهم علمهم فی جلدجفر
فمرآة المنجّم و هي صغری
تریه کلّ عامرة و قفر
و زَمَخشَري [قرن ششم ه.ق]
در « ربیع الأبرار »
از مکارم اخلاق وی
از شُقرانی مولای رسول خدا آرد که :
به روزگار منصور عطایا بیرون شد
و مرا شفیعی نبود ،
حیران بر در خانه بایستادم
که جعفر بن محمّد بیامد
و حاجت خود بدو گفتم
او به درون شد و خارج گشت
و عطای مرا که در آستین داشت بداد
و گفت :
نیکویی از هر کس نیک است
و از تو نیکتر با مکانتی که نزد ماداری
و زشتی از هر کس زشت است
و از تو زشت تر با مکانتی که نزد ما داری
و این بدان گفت که شُقرانی شراب مینوشید
و از مکارم اخلاق جعفر است
که او را ترحیب گفت
و حاجت وی برآورد
و بر وجه تعریض موعظت فرمود
و این از اخلاق پیمبران باشد.
محمّد بن طلحة [قرن ششم ه.ق]
در « مطالب السّئول في مناقب آل الرّسول »
آرد :
وی از بزرگان
و سادات أهل بیت است که
علمی و عبادتی بسیار
و اورادی پیوسته
و زهدی آشکار
و تلاوتی کثیر داشت
از دریای گوهر معانی قرآن کریم بیرون می آورد
و عجائب آن را إستنتاج میکرد
و اوقات خویش بر أنواع طاعات صرف میفرمود
چنانکه در صرف آن بر نفس خویش حساب میگرفت
دیدار او آخرت را به یاد می آورد
و شنیدن حدیث وی موجب زهد دنیا میگشت
و پیروی از هدایت او سبب بهشت
نور رخسار وی گواه بود که
وی از دودمان نبوّت است
و طهارت أفعال او شاهد بود که
از ذریّت رسالت باشد
امّا مناقب و صفات او از شماره بیرون است .
ابنُ حَجَر [قرن دهم ه.ق] در
« الصّواعق المحرقة في الرّدّ علی أهل البدع و الزّندقة »
گوید :
مردم چندان از علوم وی نقل کردند
که صیت آن در همۀ بلاد پراکنده گشت .
و شَهرَستاني [قرن ششم ه.ق]
در « المِلَل و النِّحَل » گوید :
او را در دین و ادب علمی غزیر است
و حکمتی کامل
و زهدی بالغ
و ورعی از شهوات
مدّتی در مدینة ماند
و شیعیان خویش را فائدت میرساند
و برموالین ، اسرار علوم را افاضه میفرمود ،
سپس به عراق آمد
و مدّتی در آنجا بماند ،
نه معترض امامت شد
و نه با کسی در خلافت منازعت کرد
کسی که در دریای معرفت غرق است
در شطّ طمع نکند
و آنکه بر ذروۀ حقیقت بالا رفته است
از هبوط نترسد
و گفته اند
کسی که با خدا انس گرفت
از مردم وحشت کرد
و آنکه با جز خدا مأنوس گشت
وسواس او را به نَهب برد .
و أبوالقاسم بغار
در مُسنَد أبي حنیفه آرد که :
حسن بن زیاد گفت :
أبوحنیفه را از فقیه ترین مردم پرسیدم
و من از وی شنیدم که گفت :
جعفر بن محمّد !
چه آنگاه که منصور وی را طلبیده بود
کس پی من فرستاد و گفت
یا أبا حنیفه مردم فریفتۀ جعفرند
مسائلی دشوار آماده کردم
و منصور کس پی جعفر فرستاد
و او در حیرة بود
بیامد
و منصور وی را گفت :
یا أباعبدالله اینک أبوحنیفه است
فرمود :
آری میشناسم ،
سپس به من نگریست و گفت :
مسائل خود را بر أبي عبدالله برگو
و من بر او إلقا میکردم
و او میگفت :
شما در این مسئله چنین میگویید و
مردم مدینة چنین و
ما چنین میگوییم
و گاه افتد که شما را متابعت کنیم
و گاه ایشان را
و گاهی مخالفت هر دو کنیم ،
تا آنکه چهل مسئله پایان یافت و
او چیزی از آنها نا گفته نگذاشت ،
سپس أبوحنیفه گفت :
مگر نه داناترین مردم
داناترین آنان به اختلاف مردمان است ؟
(از کتاب الإمام الصّادق
تألیف محمّدحسین مظفّر قرن چاردهم ه.ق) .
عطّار [قرن هفتم ه.ق]
در « تذکرة الأولیاء » گوید :
آن سلطان ملّت مصطفوی ،
آن برهان حجّت نبوی ،
آن عامل صدّیق ،
آن عالم تحقیق ،
آن میوۀ دل أولیا ،
آن جگرگوشۀ أنبیا ،
آن ناقل علی ،
آن وارث نبیّ ،
آن عارف عاشق ،
جعفر الصّادق ،
رضي الله عنه
گفته بودیم که :
اگر ذکر أنبیاء و صحابة و أهل بیت کنیم
کتابی جداگانه باید ساخت ،
این کتاب شرح أولیا ست که بعد از ایشان بوده اند
امّا به سبب تبرّک به صادق ابتدا کنیم که
او نیز بعد از ایشان بوده است
و چون از أهل بیت بود
وسخن طریقت او بیشتر گفته است
و روایت از وی بیشتر آمده است
کلمه ای چند از آنِ او بیاوریم
که ایشان همه یکی اند ،
چون ذکر او کرده شود ازآنِ همه بود ،
نبینی که قومی که مذهب او دارند
مذهب دوازده امام دارند
یعنی یکی دوازده است
و دوازده یکی
اگر تنها صفت او گویم
به زبان و عبارت من راست نیاید
که در جملۀ علوم و إشارات و عبارات
بی تکلّف بکمال بود
و قدوۀ جملۀ مشایخ بود
و إعتماد همه بر وی بود
و مقتداء مطلق بود ،
هم الهیان را شیخ بود
و هم محمّدیان را امام
و هم اهل ذوق را پیشرو ،
هم اهل عشق را پیشوا ،
هم عبّاد را مقدّم ،
هم زهّاد را مکرّم ،
هم صاحب تصنیف حقایق ،
هم در لطایف تفسیر و أسرار تنزیل بی نظیر بود
و از باقر
رضي الله عنه
بسیار سخن نقل کرده است
نقل است که منصور خلیفه شبی وزیر را گفت :
کی برو و صادق را بیار تا بکشم
وزیر گفت :
او در گوشه ای نشسته است
و عزلت گرفته
و به عبادت مشغول شده
و دست از ملک کوتاه کرده
و أمیرالمؤمنین را از وی رنجی نه ،
از کشتن وی چه فایده بود ،
هرچند گفت سودی نداشت
وزیر برفت به طلب صادق
منصور غلامان را گفت :
چون صادق درآید
و من کلاه از سر بردارم
شما او را بکشید
وزیر صادق را درآورد
منصور در حال برجَست
و پیش صادق باز دوید
و در صدرش بنشاند ،
به دو زانو پیش او بنشست ،
غلامان را عجب آمد
پس منصور گفت :
چه حاجت داری ؟
صادق گفت :
آنکه مرا پیش خود نخوانی
و به طاعت خدای بگذاری
پس دستوری داد
و به اعزازی تمام روانه کرد
در حال لرزه بر منصور افتاد
و دواج بر سر درکشید
و بیهوش شد
گویند :
سه نماز از وی فوت شد
چون باز هوش آمد
وزیر پرسید :
کی آن چه حال بود؟
گفت :
چون صادق از در درآمد
اژدهایی دیدم کی با وی بود
کی لبی به زیر صفّه نهاد
و لبی به زبر صفّه
و مرا گفت :
به زبان حال
اگر تو او را بیازاری
تو را با این صفّه فروبرم
و من از بیم آن اژدها ندانستم که چه میگویم ،
از وی عذر خواستم
و چنین بیهوش شدم
نقل است که
یک بار داود طائی [قرن دوم ه.ق]
پیش صادق آمد و گفت :
ای پسر رسول خدای مرا پندی ده
که دلم سیاه شده است
گفت :
یا باسلیمان تو زاهد زمانه ای ،
تو را به پند من چه حاجت است ؟
گفت :
ای فرزند پیغمبر شما را بر همۀ خلایق فضل است
و پند دادن همه بر تو واجب است
گفت :
یا باسلیمان من از آن می ترسم
کی به قیامت
جدّ من دست در من زند
که چرا حقّ متابعت من نگذاردی ،
این کار به نسبت صحیح
و به نسبت قوی نیست
این کار به معاملت شایستۀ حضرت حق بود
داود بگریست و گفت :
بار خدایا
آنکه معجون طینت او از آب نبوّت است
و ترکیب طبیعت او از اصل برهان و حجّت
جدّش رسول است و مادرش بتول است ،
او بدین حیرانی است ،
داود کی باشد کی به معاملۀ خود معجب شود ؟
... نقل است که
صادق را دیدند که خزی گرانمایه پوشیده بود ،
گفتند :
یا بن رسول الله
لیس هذا من زيّ أهل بیتک ،
دست آن کس بگرفت و
در آستین کشید ،
پَلاسی پوشیده بود که
دست را خلیده میکرد ،
گفت :
هذا للحقّ وهذا للخلق ...
و نیز گوید :
وی یکی از صدوسیزده پیر است که
بایزید خدمت ایشان کرد ،
پس بایزید از بسطام برفت
و سی سال در شام و شامات می گردید
و ریاضت می کشید
و بی خوابی و گرسنگی دایم
پیش گرفت و صدوسیزده پیر را خدمت کرد
و از همه فایده گرفت ،
و از آن جمله یکی صادق بود
در پیش او نشسته بود ،
گفت :
بایزید آن کتاب از طاق فروگیر!
بایزید گفت :
کدام طاق ؟
گفت :
آخر مدّتی است که اینجا می آئی و طاق ندیده ای ؟
گفت :
نه ! مرا با آن چه کار که
در پیش تو سر از پیش بردارم
من به نظاره نیامده ام
صادق گفت :
چون چنین است برو
به بسطام بازرو که کار تو تمام شد .
*******
روز بیست و پنجم شوّال سنۀ صد وچهل و هشت هجری قمری
به قول بعضی وفات إمام جعفرصادق علیه السّلام واقع شده
وَ مَضَى عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي شَوَّالٍ
مِنْ سَنَةِ ثَمَانٍ وَ أَرْبَعِينَ وَ مِائَةٍ
وَ لَهُ خَمْسٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً
وَ دُفِنَ بِالْبَقِيعِ
وَ أُمُّهُ أُمُّ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ
وَ أُمُّهَا أَسْمَاءُ بِنْتُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ
و بعضی روز وفات را نیمۀ رجب گفته اند
و سبب وفات آن حضرت
زهری بوده که در انگور به آن حضرت خورانیده بودند .
وَ يُقَالُ :
إِنَّهُ مَاتَ بِالسَّمِّ
فِي أَيَّامِ الْمَنْصُورِ
*******
وَ دُفِنَ بِالْبَقِيعِ
مَعَ أَبِيهِ وَ جَدِّهِ وَ عَمِّهِ الْحَسَنِ (علیهم السّلام)
آمار
وب سایت:
