صوم.
بازایستادن از خوردن.
روزه داشتن.
صوم رمضان :
روزۀ ماه رمضان.
در نفائس الفنون آرد :
بدان که سبب صوم رمضان رؤیت هلال رمضان است یا گذشتن سی روز از شعبان و اگر یک شخص عادل گواهی به رؤیت هلال دهد هم ثابت شود به مذهب شافعی و مالک و احمد و به مذهب ابوحنیفه، اگر آن شخص زن یا بنده هم باشد ثابت شود.
و به مذهب صادق (ع) سه قول است :
یکی آنکه به یک گواه عادل ثابت شود.
دوم آنکه هوا صافی نباشد، بقول پنجاه نفر ثابت شود
سوم آنکه بقول دو گواه عادل ثابت شود، اگر هوا صافی باشد و اگرنه عمل بر نیت.
و بقولی از احمد اگر بیست و نه روز از شعبان بگذرد و شب سی ام گرد و غبار باشد، صوم آن روز واجب شود و از رمضان محسوب افتد.
و به مذهب ابوحنیفه، اگر نیت کند که اگر رمضان باشد فریضۀ روزه دارم و الا تطوع و ظاهر شود که رمضان بود از رمضان محسوب افتد.
و روز شک آن است که احتمال رمضان و شعبان داشته باشد به سَویَّت. و روزۀ روز شک به نیت وجوب حرام است و به نیت تطوع جائز و اگر در آخر ظاهر شود که از رمضان بود از رمضان محسوب افتد.
و در روزه دو چیز فرض است :
یکی نیت،
دوم امساک.
و پیش ابوحنیفه، مطلق نیت صوم کامل بود بی قید رمضان یا غیر آن. و بی آنکه نیت در جزوی از شب افتد، تا اگر پیش از زوال نیت کند در فرض و نقل روا بود.
و بمذهب شافعی و مالک و بقولی از احمد تعیین لازم است، و نیت روزه فرض باید که در جزوی از شب افتد.
و بمذهب شیعۀ امامیه اگر روزۀ معینی است همچو روزۀ رمضان نیت روزه یا قربت کافی بود بقولی، و اگرنه تقید بدان لازم باشد، چنانکه گوید : اصوم عن الکفارة یا غیر آن. و در روزۀ فریضه اگر بی نیت عمداً بماند و صبح آید روزه درست نباشد.
و از برآمدن صبح صادق تا غروب آفتاب باید از مجامعت و اکل و شرب و هرچه در معنی اینهاست اجتناب کند.
و بمذهب شافعی و مالک و احمد جز به مجامعت کفاره ثابت نشود.
و بمذهب ابوحنیفه مجامعت و خوردن و آشامیدن قضا دارد و با یاد روزه موجب کفاره است الا جماع بهیمه که پیش او و به یک قول از احمد موجب کفاره نیست.
و بمذهب مالک جماع عمد و خطا یکسان است.
بمذهب ابوحنیفه و مالک و یک قول از احمد مرد و زن در وجوب کفاره یکسان است.
و شافعی را در این مسئله سه قول است : یکی آنکه بر زن اصلاً نیست. دوم آنکه هست. سوم آنکه بر او واجب شود. لیکن مرد از او ادا کند
و کفارۀ روزه به مذهب ابوحنیفه و شافعی مرتب است، یعنی اگر قادر باشد بنده آزاد کند، واگر نتواند دو ماه پیوسته روزه دارد، و اگر نتواند شصت مسکین را طعام دهد.
و بمذهب مالک و احمد مخیر است، یعنی اگر خواهد بنده آزاد کند، و اگر خواهد روزه دارد، و اگر خواهد طعام دهد. و این کفاره به اتفاق هر چهار به روزۀ ماه رمضان مخصوص است،
اما بمذهب شیعۀ امامیه، بر اکل و شرب معتاد و غیر آن و جماع مطلقاً قضا و کفاره واجب شود.
و اگر کسی جنب شود و عمداً غسل نکند تا صبح برآید، یا بعد از جنابت بی نیت غسل بخسبد تا روز هم قضا و کفاره واجب شود. و خفتن جنب بعد از آنکه دو بار بیدار شده باشد، به نیت غسل تا برآمدن صبح، و رسانیدن غبار به حلق به اختیار و استمناء همین حکم دارد. و کفارۀ رمضان همین است و بر مرد و زن لازم شود.
و اگر به حرامی افطار کند، اصح روایات آن است که هر سه واجب شود. و کفاره در افساد روزۀ رمضان و قضای او بعد از زوال و نذر معین و اعتکاف فریضه لازم شود.
و در سفر و مرض که در روزه خوف زیادتی بیماری یا دراز کشیدن آن باشد، افطار مباح است بمذهب هر چهار. لیکن پیش ابوحنیفه و شافعی و مالک روزه فاضلتر است و به مذهب احمد افطار و به مذهب شیعه افطار واجب است، و اگر روزه دارند درست نباشد. و از عمر و ابوهریرة همچنین مروی است.
پس روزه درست به اتفاق مذاهب آن باشد که مشتمل باشد بر نیت قربت که در جزوی ازشب شده باشد یا تعیین آن و امساک از اکل و شرب معتاد و غیر معتاد، و از جماع مطلقاً، و استمناء و اگر در سفر یا مریض باشد باید که روزه ندارد، و قضا کند.